Zajrzeć do snu

Ostatnio temat świadomego śnienia, oraz snów w ogóle, stał się bardziej popularny niż kiedykolwiek. Wzrost ten zawdzięczamy filmowi Incepcja, który w większości krajów, również i w Polsce, miał swoją premierę w lipcu tego roku. O podwyższonym zainteresowaniu tematem świadczy chociażby znaczny wzrost liczby wyszukiwań w wyszukiwarce Google hasła lucid dreaming (co można sprawdzić dzięki niezwykle ciekawej aplikacji Google Trends) w drugiej połowie tego roku. Odzwierciedleniem wzrostu zainteresowania świadomymi snami są też liczne artykuły, pojawiające się zarówno w zagranicznej jak i polskiej prasie kolorowej (Przekrój, Forum). Ostatnio w tygodniku Wprost (33/2010) ukazał się wywiad z psychoterapeutą, lekarzem psychiatrą, dr hab. Andrzejem Lederem. Dr Leder jest pracownikiem Zespołu Filozofii Kultury w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. W wywiadzie tym, zatytułowanym „Zajrzeć do snu”, stwierdza on, że:

"Pewnie każdemu z nas choć raz zdarzyło się odkryć w czasie snu, że przecież właśnie śni i że w każdej chwili może się wybudzić. Jednak moim zdaniem stanowi to element fabuły snu. Śni nam się, że zdajemy sobie sprawę z tego, że śnimy".

Dodatkowo, na pytanie Małgorzaty Minty – prowadzącej ów wywiad – o to, czy jest jakiś sposób, aby zaplanować sobie sen, z góry ustalić, o czym chcemy śnić, lub czy można zaprojektować sobie scenerię snu, dr Leder odpowiada:

"Nie ma żadnej określonej techniki planowania snów, sposobu, w jaki można by się tego nauczyć. Niektóre osoby twierdzą, że potrafią coś takiego robić, ale nie jest to wiarygodne".

Zapytany (tym razem już przeze mnie), dlaczego nie jest to wiarygodne, Andrzej Leder stwierdza, że:

"Sen jest świadomym "obrazem” nieświadomej aktywności umysłu, nie podlega więc kontroli świadomych aktów woli".

Przypomniało mi się, jak ponad rok temu na pewnym forum o świadomym śnieniu postawiłem następującą hipotezę:

"Świadome sny nie istnieją, są to zwykłe sny, w których mamy 100% brak kontroli tego, co się w nich dzieje, niemniej ten rodzaj snów, (w których po prostu śni nam się, że jesteśmy tego świadomi, że śnimy) jest wciąż bardzo niezwykły i wyzwalający ogromne emocje po przebudzeniu ze względu na to, jak silne uczucie tego, że byliśmy świadomi, pozostawia".

Była to czysta prowokacja, która miała na celu zmobilizowanie forumowiczów do dyskusji. W pewnym stopniu cel osiągnąłem, chociaż może wywołana dyskusja potoczyła się nie do końca w tym kierunku, co chciałem – zarzucono mi bowiem, że nigdy nie miałem prawdziwego świadomego snu, że nie potrafię szukać w Google informacji itp.

Nie wydaje mi się jednak, że dr Leder również bawi się w prowokatora. 

Sen jest faktycznie świadomym obrazem (ale także dźwiękami, zapachami i innymi wrażeniami zmysłowymi) generowanym przez nieświadomie pracujący mózg. Najprawdopodobniej dzieje się to w ten sposób, że tzw. fale PGO, mające swoje źródło w strukturach mostu docierają do obszarów korowych, prowadząc do powstawania wrażeń charakterystycznych dla danej modalności zmysłowej. Następnie mózg próbuje uporządkować te sygnały, będące dziełem przypadku, przypisując im mniej lub bardziej logiczną strukturę, czego skutkiem są marzenia senne. I chociaż powstają one w wyniku nieświadomego działania umysłu, sam sen – tutaj też dr Leder ma rację – jest zjawiskiem świadomym. Podczas snu często jesteśmy świadomi tego, co się dzieje (posiadamy tzw. świadomość pierwotną, czyli świadomość obiektów i wydarzeń), zazwyczaj wiemy też, że jesteśmy sobą – posiadamy zatem samoświadomość. Brakuje nam jednak świadomości meta-poznawczej, retrospekcyjnej, której obecność odróżnia stan snu od jawy.

Świadomość retrospekcyjna pojawia się czasami podczas snu, pomimo, że sen trwa nadal. Wtedy możemy nabrać dystansu do otoczenia i całej sytuacji i zdać sobie sprawę z tego, że śnimy. A przy odrobinie szczęścia i wprawy, jeżeli nie obudzimy się z nadmiaru emocji, możemy rozpocząć świadomą wędrówkę po krainie snów.

I jeżeli zaplanujemy sobie przed snem, że będziemy w nim latać, ćwiczyć karate czy robić przysiady, to po osiągnięciu tego stanu świadomości we śnie, możemy swoje plany realizować. Jednak to właśnie – według dr Andrzeja Ledera – nie jest wiarygodne, gdyż według niego to, co robimy we śnie nie może podlegać kontroli świadomych aktów woli.

Przypomnę tylko, że w badaniach nad świadomym śnieniem wolicjonalne ruchy gałek ocznych czy zaciskanie pięści według wcześniej umówionego wzoru stanowi podstawową metodę sygnalizowania momentu uzyskania świadomości we śnie, oraz służy do oznaczania podczas snu początku i końca wykonywania rozmaitych czynności, będących przedmiotem doświadczeń.

Wychodzi więc na to, że dr Leder podważa wiarygodność 35 lat badań nad zjawiskiem świadomego śnienia, wykonywanych w co najmniej kilkunastu ośrodkach naukowych na całym świecie i opublikowanych w postaci kilkudziesięciu (również co najmniej) publikacji i kilku rozpraw doktorskich.

Wywiad dostępny jest na stronie internetowej tygodnika Wprost.