Każda półkula mózgu człowieka przystosowana jest do pełnienia innych funkcji. Nie tylko lewa półkula odpowiada za kontrolę prawej strony ciała i odwrotnie, ale także każda półkula kontroluje różne procesy poznawcze (patrz tabelka poniżej).
Ta tzw. lateralizacja, czyli asymetria funkcjonalna mózgu ma swoje odzwierciedlenie również podczas snu: to prawa półkula jest bardziej aktywna w fazie REM, podczas której najwięcej śnimy. Po przebudzeniu z fazy REM zadania na prawą półkule są łatwiejsze do wykonania a lewa ręka, kontrolowana przez prawą półkulę jest tuż po przebudzeniu bardziej sprawna. Jednak badania oparte na uszkodzeniach półkul mózgowych pokazują, że całkowity zanik śnienia wiąże się z uszkodzeniami zarówno prawej jak i lewej półkuli. Nie wiadomo więc do końca, która półkula ma większy udział w procesach śnienia, jednak bliższe przyjrzenie się świadomemu śnieniu pod kątem aktywności poszczególnych półkul pozwala na zauważenie interesujących zależności.
Zgodnie z hipotezą Greena i McCreery’ego (1994) świadome śnienie wiąże się z podwyższoną aktywacją prawej półkuli. Lewa półkula jest bardziej analityczna, logiczna, uporządkowana, zajęta szczegółami i skupiona na pomysłach, odpowiada za język. Prawa, z kolei, dokonuje syntezy, jest holistyczna, kreatywna, skupia się na obrazach.
O dominacji prawej półkuli w świadomym śnieniu ma zatem świadczyć występowanie problemów z czytaniem we śnie, przy jednoczesnym pojawianiu się wyrazistych, szczegółowych obrazów. Podczas świadomego śnienia nie powinniśmy mieć więc problemów z wykonywaniem zadań wymagających umiejętności wizualno-przestrzennych. Ponadto, niektóre badania wykazały, że prawa półkula jest odpowiedzialna za rozumienie emocji i regulację zachowań afektywnych, a świadome sny cechują silne emocje.
Aby sprawdzić hipotezę dominacji prawej półkuli podczas świadomego śnienia, Robert Piller (2009) postanowił przebadać sprawność wykonywania we śnie różnych czynności, których kontrolę przypisuje się albo lewej albo prawej półkuli mózgu. Założenie było takie, że jeżeli podczas świadomego snu prawa półkula ulega większej aktywacji, zadania wymagające przetwarzania informacji przez struktury lewej półkuli powinny stwarzać względnie większe trudności w ich wykonaniu.
Ochotnicy mieli wykonywać podczas świadomego snu 3 pary zadań na lewą (L) i prawą (P) półkulę, a następnie, po przebudzeniu, dokonywali oceny trudności wykonywanych zadań według specjalnej skali. Wszystkie zadania na lewą półkulę były związane z językiem. Pierwsza para stanowiła miarę zdolności do rozumienia widzianych obrazów (lewa półkula – przeczytanie zdania, prawa półkula – obserwowanie obrazu), druga para sprawdzała zdolności manualne (lewa półkula – napisanie zdania, prawa półkula – narysowanie sześcianu), a trzecia para mierzyła zdolności wokalne (lewa półkula – wymawianie zdania, prawa półkula – zanucenie melodii). Z lateralizacją funkcji mózgu wiąże się też to, którą ręką posługujemy się częściej, przy czym leworęczność jest skutkiem silniejszego rozwoju prawej półkuli mózgu. Dlatego w eksperymencie tym przebadano zarówno osoby prawo- jak i leworęczne, aby móc także przyjrzeć się osobom o nieco innym wzorcu lateralizacji.
W przypadku pierwszej pary zadań okazało się, że – zgodnie z przewidywaniami – czytanie (L) sprawiało więcej trudności podczas snu niż obserwowanie obrazu (P). Efekt ten był szczególnie silny dla osób praworęcznych, co mogło mieć związek z ostrzej zarysowaną asymetrią funkcjonalną mózgu u tych osób, w porównaniu leworęcznymi, u których z kolei obserwuje się bardziej bilateralną reprezentację języka. Jednak w drugiej parze zadań rysowanie (P) okazało się trudniejsze niż pisanie (L), co świadczy przeciwko hipotezie prawej półkuli. Jeżeli podczas świadomego śnienia prawa półkula rzeczywiście ulegałaby większej aktywacji, to zadanie jej przypisanie – a takim jest właśnie rysowanie – powinno sprawiać mniej trudności, niż zadanie na lewą półkulę. W przypadku trzeciej pary mówienie (L) zdawało się być trudniejsze od nucenia (P), jednak różnica ta okazała się nieistotna statystycznie.
Sprzeczność wyników dla drugiej pary czynności z hipotezą o dominacji prawej półkuli podczas świadomego śnienia tłumaczona jest przez autora w sposób następujący: ponieważ lewa półkula jest bardziej związana z detalami i lepiej sprawuje się w kontroli sekwencyjnych ruchów ręki, dlatego czynność rysowania może być równie dobrze czynnością L, która, choć nie jest związana z językiem, wymaga zdolności skupiania się na szczegółach. Chociaż wynik dla trzeciej pary zadań, mówienia i nucenia, okazał się nieistotny statystycznie, autor uważa, że chociaż oba zadania przysparzały ochotnikom problemów podobnej natury, to zadanie na lewą półkulę powodowało dodatkowe trudności związane z językiem, co wspólnie z zaobserwowanym trendem (mówienie trudniejsze niż nucenie) może wspierać hipotezę o dominacji prawej półkuli.
Ponieważ jednak wszystkie trzy grupy zadań wykazywały różnice w trudności ich wykonania pomiędzy osobami prawo- jak i leworęcznymi, fakt ten sam w sobie podtrzymuje hipotezę o lateralizacji funkcji poznawczych podczas świadomego śnienia, co było badane wcześniej przez Stephena LaBerga i Williama C. Dementa.
Już wiele lat wcześniej LaBerge i Dement (1982) zainspirowani doniesieniami na temat zależności funkcji poznawczych od lateralizacji aktywności EEG fal α, przeprowadzili eksperyment demonstrujący możliwość uzyskania podobnych wyników podczas świadomego snu. Badaniom poddano dwa zadania: śpiewanie (P) i liczenie (L). Fale pasma α EEG odczytywano za pomocą elektrod rozmieszczonych w obrębie prawego i lewego płata skroniowego, podczas gdy w trakcie świadomego snu osoby badane (n=4) albo śpiewały lub odliczały, sygnalizując początek i koniec każdego z wykonanych zadań odpowiednią konfiguracją ruchów gałek ocznych. Wyniki tych badań opowiadały się za hipotezą o lateralizacji aktywności fal α: prawa półkula była bardziej aktywna podczas śpiewania, podczas gdy lewa podczas liczenia. Zaobserwowane różnice przypominały te występujące podczas śpiewania i liczenia na jawie. Odwrotnie, w warunkach kontrolnych z wyobrażaniem sobie tych czynności, nie obserwowano różnic pomiędzy obiema półkulami. Ze względu na małą liczbę badanych kwestia lateralizacji aktywności fal α podczas świadomego śnienia pozostawała jednak przez długi czas kwestią otwartą.
Podobnie i w przypadku hipotezy Pillera wyniki nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy prawa półkula dominuje podczas świadomego snu. Ponadto, jak sam autor zauważa, świadome sny występują nie tylko podczas snu REM, ale także podczas snu NREM. Świadomość pojawiająca się podczas zwykłego snu (DILD, dream-initiated lucid dream) może w pewnym stopniu różnić od tej, jaką osiągamy wchodząc w sen świadomy bezpośrednio z jawy (WILD, wake-initiated lucid dream). Wtedy również to samo zadanie może okazać się trudne w przypadku DILD, a łatwe w WILD. Badanie Pillera nie brało jednak pod uwagę różnorodności świadomych snów.
Piller, R. (2009). Cerebral specialization during lucid dreaming: A right hemisphere hypothesis. Dreaming, 19 (4), 273-286 DOI: 10.1037/a0017994
0 komentarze:
Prześlij komentarz